Eski Bizin Aprann Kreol

Sa lane la Kreol inn introdwir dan lekol primer. Ti'ena e ankor ena bann dimun ki sceptik lor sa mezir la. Kifer zot pa dakor ar anseyman Kreol.? Nu get bann obzeksion ki buku dimun ena:

Mo deza conn coz Kreol, kifer mo bizin aprann li?
Ou'ena rezon: si ou turve ou deza conn langaz la, kitfwa li pa neseser ou aprann li. Seki pa cone ki bizin aprann. Ena buku dimun ki si li ena enn santiman pu exprime, enn mesaz pu pase u enn problem pu raconte; li pa pu kapav fer li parski li pa conn ekrir okenn langaz. Si sa dimun la deza coz Kreol, conpran Kreol, li res zis pu aprann met seki li deza conpran par ekri pu li conn lir ek ekrir. Si dimun la anvi conn lir ek ekrir, li ena sa drwa la. Pa akoz ou deza cone ki lezot pa bizin aprann.

Pa pu kapav coz Kreol ar etranze
Pa akoz ou aprann lir ek ekrir Kreol ki ou pa pu kapav coz Angle ki coze partu dan lemond. Mem si pli buku mo Kreol sorti dan Franse sa pa kapav anpes ou coz Franse, parey kuma si ou ekrir Franse sa pa anpes ou coz Italien u si ou ekrir Espaniol sa pa anpes ou coz Portige. Bann diferans ant ortografi Kreol ek Franse pa kapav anpes ou ekrir enn uswa lot bien. Ou cone de langaz diferan sa e si ou conn lir ek ekrir ou cone ki de langaz diferan sakenn ekrir dan zot fason. Kan ou relir seki ou'nn ekrir dan nimport ki langaz, bann fot ortografi ki ou'nn fer, enn lot langaz pa kapav anpes ou turv li.

Kapav ekrir Kreol kuma anvi
Kan ou pe aprann lir ek ekrir, enn de fot ortografi kapav fer ou kwar ou ki pa pe conpran. Akoz sa bizin evit bann variasion dan grafi. Akoz sa bizin osi ki ortografi swiv enn bann regl e pa deside arbitrerma. Buku dimun actwelman ekrir Kreol dapre fonetik u grafi Franse u enn melanz sa de la. Zot kapav lir sa; mwa osi mo kapav. Me enn dimun ki conn zis Kreol [malgre nu system ledikasion baze lor Angle/ Franse ena buku ki dan sa ka la] si li pe aprann lir e si par exanpl li turv ou'nn ekrir cone: kone, connais uswa conn: konn, kone, cone, conne; li kapav panse, swa enn bann lot mo sa, swa li pa pe conpran bann regl ortografi. Dan le de ka sa pu zenn li pu conn lir.

Langaz Kreol initil pu devlopman
Dan tu peyi ena enn gran pursantaz popilasion ki kapav coz enn sel langaz. Dan Moris ou cone bann ki coz enn sel langaz, se Kreol ki zot coze. Kan kikenn pa conn ekrir li bizin gard tu zafer dan latet. Ena limit dan seki dimun kapav memorize. Buku zafer gaspiyaz ou coz ar dimun ki pa conn lir, zot ena zot bann cont menaz, zot bann detay travay ek lezot zafer kumsa dan latet, zot pa kapav tro pran ou cont si ou pe coz seki lwin ar zot lavi tulezur e ki difisil pu memorize. Resers, teknolozi ek devlopman bann size extravagan pu zot. Si ou le devlopman dan peyi fode pa ki pu mazorite ou popilasion conesans teknolozik enn zafer ki confidansiel ki consern zis bann inisye.

Bizin nu aprann lezot langaz pu ena devlopman
Nu, se antie Moris. lezot langaz se Angle, Franse ek aster Sinwa(Mandarin) ek Hindi. Nu tu cone ki bann antreprener, bann inzenier, bann reprezantan peyi u organism etranze, kan zot vini zot pa adres zot ar antie popilasion me ar bann vizavi partikilie: fonksioner, inzenier, directer, minis, etc. Sa bann dimun la kapav aprann tu langaz ki zot turv itil pu zot fonksion. Me eski nu system ledikasion bizin met lanfaz lor langaz ki forse 1% popilasion pu servi?

Ena buku peyi ki servi zis zot langaz dan tu domenn e atu nivo, e servi langaz Angle zis pu coz ar etranze, ek lot cote, ena osi bann peyi ki'nn tuzur per ki si zot met zot langaz an avan, zot pu izole e pa pu ena devlopman. Mo donn ou enn l'exanpl dan sak. LaSwed enn peyi pa tro gran, ki so bann liniversite, so bann sant resers, tu servi langaz Swedwa; li avanse dan tu domenn e li mem constrir bann avion lager mem nivo ar Ameriken, Franse u Ruys. Lot cote ou ena Senegal uswa Cote d'Ivoire ki tultan inn per zot perdi langaz Franse si zot met zot langaz an avan; zordi si zot plant pistas, zot anvi manz diber pistas, zot bizin anvoy li deor pu proses li apre zot reinport li.

Nu'ena aster bann etidian ki pe al inpe partu dan lemond. Pli buku peyi frekant nu aster. Alor komie langaz bizin ansenye dan lekol? Dan bann lane 80, nu ti pe anvoy buku etidian, ki pa ti conn enn sel mo langaz Ruys, an URSS. Enn kantite peyi, Madagascar, l'Ethiopi, l'Ind, etc. ti pe fer parey. Bann liniversite l'URSS ti pe donn bann etidian etranze enn cour langaz avan zot etid disipliner e sa system la so bann rezilta inn montre bien ki ou pa oblize aprann langaz tel u tel lot peyi depi lekol pu ou kapav swiv bann cour dan enn liniversite sa peyi la.
Langaz ki ou pli bizin aprann se langaz ou peyi. Kan mem ki peyi ou'nn fer etid si ou lev nene ar sa langaz la- langaz Kreol Morisien- seki ou'nn aprann ena enn bon sans pa zwe gran rol dan devlopman peyi.

Enn dernie ti remark pu termine: Moris pe fer bann progre constan depi l'indepandans e mo kwar ki le fe ki nu ena enn langaz Morisien- ki nu tu coze san ki personn inn inpoz nu li- inn zwe enn gran rol ladan. Pre ar nu ena plizier peyi kot absans enn langaz ki coze lor antie zot teritwar rann l'informasion ek l'edikasion popiler difisil e favoriz bann confli ethnik.